گردونه خورشيد (صليب شكسته)

هندسه

چلیپای شکستها علامتی است با شاخه‌های ۹۰ درجه به سمت راست یا چپ است. که معمولاً با جهت افقی یا گوشه‌هایی با زاویه ۴۵ درجه می‌باشد.ممکن است جهت گردش آن را مطابق با عقربه‌های ساعت و یا بر خلاف آن باشد.

خاستگاه

مهر چلبپای شکسته از تمدن هندو در موزه بریتانیا

این نماد در تاریخ کهن اروپا و همچنین آثار کشف شده از فرهنگ‌ها هند و اروپایی مانند هند و آریایی ٬ایرانی ٬ هیتی‌ها ٬ سلتی‌ها و یونانی‌ها به چشم می‌خورد.اولین نمونه‌های استفاده از چلبپای شکسته مربوط به تعدادی سفال یافت شده در استان خوزستان در ایران در ۵ هزار سال قبل از میلاد است.در اوایل عصر برنز نشانه‌هایی از آن در سفال‌هایی در روسیه پیدا شده است.

همچنین علامت‌های چلیپای شکسته مانندی در عصر برنز و آهن در قفقاز شمالی و آذرآبادگان و همچنین در بین سکاها و سرمتی‌ها پدیدار شده است.

گردنبند ایرانی که در گیلان پیدا شده و دارای قدمت حدود یک هزار سال قبل از میلاد می‌باشد، موزه ملی ایران

هنر و معماری ایران

چلیپا از قدیم‌ترین اشکال نمادین، با کاربرد گسترده در هنر و معماری به خصوص دوره اسلامی است. چلیپا در زبانهای سامی از جمله سریانی، به‌صورت صلیبا آمده و به شکل صلیب وارد زبان عربی شده‌است. این اصطلاح برای دو شکل به‌کار می‌رود. یکی به صورت دو خط متقاطع، که نماد درخت زندگی، صورت مثالی انسان، چهار جهت اصلی، برکت، خوشبختی، پیوند زن و مرد، زایش و باروری و دارای ارزش دینی، عاطفی و درمانی بوده و در مسیحیت نمودار وجوه گوناگون انوار الهی است. دیگری چلیپای شکسته، به شکل به‌علاوه‌ای که انتهای هر دو بازوی آن به زاویه قائمه در یک جهت شکسته می‌شود، که نماد حرکت چرخشی جهان، خورشیدگردان و ارابه خورشید است و در زبان سانسکریت به آن سواستیکا، به معنای هستی‌نیک، می‌گویند. این نماد در آثار بازمانده از تمدن دره سند پیش از ورود آریاییها دیده شده‌است و برای آریاییهای هند و پیروان آیینِ جاینی، مقدّس و نماد ویشنو (یکی از خدایان آیین هندو) بوده، در چین مظهر یانگ و یین (نماد مذکر و مؤنث) و در روم مظهر برخی خدایان به‌شمار می‌آمده‌است.

از چلیپا و چلیپای شکسته در هنر و معماری بسیار استفاده شده‌است. در آثار بازمانده از هزاره پنجم پیش از میلاد تا دوره ساسانیان، نقش چلیپا و چلیپای شکسته پیوسته مورد توجه بوده و بر روی آثار سفالین، زینت‌آلات، پارچه، ظروف، مُهر و گچ‌بریهای کاخها در مناطق باستانی ایران، چون صخره‌های لاخ‌مزار، شوش، تپه‌سِیلک، تل بَکون، تپه‌حصار، و شهر سوخته مشاهده می‌شود. گونه‌ای از چلیپا نیز در الفبای فینیقی وجود دارد که احتمالاً حرف t زبانهای اروپایی از آن گرفته شده‌است.

چلیپا، به صورت کامل و شکسته، در دوره اسلامی نشانه مقام وحدت و مظهر چهار جهت اصلی و فرشتگان ناظر بر چهار فصل، نماد روح و حیات مجدد (کاربرد آن را در آرامگاهها از این جهت دانسته‌اند) به‌شمار می‌آید. چلیپا در ادبیات و عرفان جلوه‌ای از عالم طبیعت و صفات جلال است.

با آنکه بنابر روایتی پیامبر اسلام استفاده از نقش چلیپا به صورت صلیب بر روی لباس و پرده را منع کرد، احتمالاً سادگی این نقش سبب کاربرد زیاد آن در انواع هنرهای اسلامی گردیده‌است. از چلیپا، علاوه بر کاربرد مستقل، برای نوشتن نامهای بزرگان دین، نگاره‌های پیچیده، گل و بته‌ها و شاخ و برگها استفاده شده و ترکیب چلیپا با نقش جانوران، به صورت چرخشی، در تزیین اشیای فلزی و سرامیک به‌کار رفته‌است.

گزارش شده در ذخیره طرحهای بخشهایی از منسوجات پارتی یافت شده در ناحیه گرمی در آذربایجان شرقی، موتیف‌های سواستیکا یافت شده است این نماد در دوره هخامنشی بین هند و ایران منتقل شده است.

در یکی از مهرهای عصر مس یافت شده در شوشا، که دارای حیوانی از گاوسانان است دور آن با سواستیکا پوشانده است.

در پاوین سلطنتی قلعه یزدگرد مربوط به دوره پارتی، طرحهای سواستیکا و ویره وجود دارد. در دوره ی ساسانی، در مجموعه عظیم سازه های بیشاپور، طاقچه های با طرحهای سواستیکا تزیین شده است

کاربرد چلیپا در دوره‌های مختل

در معماری این نقش به صورت ساده و شکسته در گچ‌بریهای مسجدجامع نائین، احتمالاً از دوره سامانیان، دیده می‌شود. همچنین چلیپای شکسته از نقشهای مقدّماتی آجرچینی دوره سلجوقی به‌شمار می‌آید. عناصر چلیپایی شکل در بسیاری از بناهای دوره سلجوقی به‌کار رفته‌است، از جمله مسجدجامع اصفهان و برجهای خرقان، دروازهمهریزِ یزد و رباط شرف در حوالی مشهد، مقبره‌ای در اوزکندِ خوارزم و آرامگاه یوسف‌بن قُصَیر در نخجوان. کاشیهای چلیپایی شکل زیبایی از دوره ایلخانی در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود که در پوشش بناهای این دوره به‌کار می‌رفته‌است. در تزیینات داخلی امامزاده خواجه عمادالدین و گچ‌بریهای چند رنگِ امامزاده علی‌بن جعفر در قم، نقش چلیپای ساده به‌چشم می‌خورد. مسجد کبود تبریز از قرن نهم و از آثار جهان شاه‌قره‌قوینلو دارای نقشهای بی‌نظیر چلیپای صلیب مانند است. مدرسه الغ‌بیگ در سمرقند، امامزاده زید در تهران و گنبدِ سبز در نزدیکی آرامگاه جامی، دربردارنده شکل چلیپا از دوره تیموری‌اند. از دوره‌های ایلخانی و تیموری، نقش چلیپا به شکل اللّه، محمد و علی بر روی گچ‌بریها و کاشیها وجود دارد، لیکن رونق کاربرد این نقش در دوره صفویه به اوج خود رسید، چنان‌که مناره‌های مقبره شاه نعمت‌اللّه ولی در ماهان کرمان، سراسر با نقش چلیپا تزیین شده‌است. این نقش در بسیاری از تزیینات آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی نیز به‌کار رفته‌است. مسجدِ امام و مدرسه چهارباغ از نمونه‌های دربردارنده این تزیینات است.

در دوره‌صفویه، نقش چلیپا در کاشی‌کاری به‌شکل نوعی نقش پیلی، معروف‌به کلید، مرسوم شد. مدرسه سردار قزوین از دوره قاجاریه، نمونه به‌کارگیری این نقش کاشی‌کاری است که امروزه نیز در تزیینات بناها به کار می‌رود. چلیپا فقط در تزیینات بناها به کار نمی‌رود، چنان‌که علاوه بر کاربرد تزیینی، گاه نقشه‌اصلی بناهایی چون مساجد و دیگر بناهای چهار ایوانی، به‌صورت چلیپاست، مانند مسجد کبود تبریز و چینیلی کوشک در استانبول.

در ظروف سفالی، چلیپا به عنوان نقشِ پایه، در ترکیب با بسیاری نقوشِ دیگر به‌کار گرفته‌است و در دوره‌های گوناگون، به خصوص از دوره عباسیان به بعد، در تمام سرزمینهای اسلامی، از جمله در ایران و مصر و ترکیه، دیده می‌شود. امروزه چلیپا در خرمهره‌های سفالی، که برای دفع چشم زخم با جنبه تزیینی و سنّتی ساخته می‌شود، نیز به کار می‌رود.

در تزیینات برخی اشیای فلزی باقی‌مانده از قرن هشتم تا دهم، همچون طَبَق و مشربه و شمعدان و دوات، نقش چلیپا به صورت ساده و شکسته دیده می‌شود. در سوزنیهای ایل بختیاری و قالیچه‌های سرکوه داراب، نیز نقش چلیپا وجود دارد و گاه در این بافته‌ها، چشمان پرنده، نگاره‌ای چلیپایی است و گاه مانند گلیمهای بختیاری، حاشیه‌ها به صورت چلیپا بافته می‌شود. چلیپا، برای دفع چشم زخم، در بافته‌های گلیمی و بر روی خیمه زن تازه‌زا نیز نقش می‌شده‌است.

استفاده تاریخی در غرب

کلاهخود یونانی که علامت چلبپای شکسته در بالای آن نقش بسته است.مربوط به ۳۲۵ تا ۳۵۰ سال قبل از میلاد مسیح

در یونان باستان طراحی لباس‌ها، سکه‌ها و ساختمان‌ها انباشته از چلیپای شکسته به شکل تنها و یا بهم پیوسته است. 

آمریکای شمالی

چلیپای شکسته یک نماد عمومی برای خوش شانسی و یا یک نماد مذهبی و معنوی درآمریکا قبل از استفاده آن توسط حزب نازی آلمان بود.این نماد در بسیاری از ساختمان‌های تاریخی موجود باقی‌مانده است.در سال ۲۰۰۷ نیروی دریایی آمریکاحاضر شد ۶۰۰ هزار دلار را برای استتار یک سربازخانه در نزدیکی سن دیگو که از بالا شبیه یک صلیب شکسته به نظر می‌رسید بپردازد.

استفاده حزب نازی از چلیپای شکسته

از زمان جنگ جهانی دوم، در جوامع غربی غالباً نشان چلیپای شکسته یادآورحزب نازی است

به دنبال ردپای استفاده غرب از نشان چلیپای شکسته در قرن۲۰، حزب نازی آلمان در سال۱۹۲۰ میلادی این نشان را نمادی برای خود قرارداد. این نشان در پرچمها، مدالها و بازوبندهای این حزب مورد استفاده وسیع قرار گرفت. همچنین قابل ذکر است که قبل از آنکه حزب نازی این نشان را برای خود برگزیند، حزب ملی سوسیالیست کارگران آلمان از این نشان به طور غیر رسمی برای معرفی خود کمک گرفتند.

آدولف هیتلر در کتابش با عنوان نبرد من در مورد این نشان می‌نویسد:

خود من در این رابطه(انتخاب نماد حزب نازی)بعد از تلاشهای فراوان به یک ساختار کلی دست پیدا کردم، یک پرچم با پس زمینه قرمز، یک صفحهٔ مدور سفید و یک چلیپای شکسته سیاه در میان آن. بعد از انجام آزمون و خطاهای بسیار من به یک نسبت معین میان اندازه سطح پرچم و صفحه مدور سفید و همچنین شکل و ضخامت چلیپای شکسته پیدا کردم.

در زمانی که هیتلر برای حزب مطبوعش پرچمی را خلق می‌کرد، او به دنبال راهی برای آمیختن نشان چلیپای شکسته با رنگهایی بود که گویای گذشته با شکوه ملت آلمان بود.استفاده از این رنگها که در میان مردم آلمان از حرمتی خاص برخوردار بود؛ می‌توانست بیعت هیتلر را با ارزشهای گذشته به مردم آلمان نشان دهد.(قرمز، سفید و سیاه رنگهای پرچم امپراطوری آلمان در گذشته را تشکیل می‌دادند.)

وی همچنین اظهار داشت:

ما به عنوان شهروندانی سوسیالیست، دستور کارمان را در پرچممان می‌بینیم. در مصداق اجتماعی بودن جنبشمان، در سفیدش مصداق مشروعیت داشتن جنبش و در سواستیکا قرمز آن رسالتی را که بر گردن ماست و همانا تنازع برای پیروزی مردمان آریایی است مشاهده می‌کنیم.

چلیپای شکسته همچنین به عنوان«نماد خلاقیت-زندگی فعال»(به آلمانی: das Symbol des schaffenden, wirkenden Lebens)‏ و همچنین به عنوان نشان«طرفداران آلمانگرایی» (به آلمانی: Rasseabzeichen des Germanentums)‏ شناخته می‌شد.

استفاده از نشان چلیپای شکسته نشات گرفته از فرضیات نظریه پردازان نازی بود. فرضیاتی که آنها از فرهنگ آریایی فراموش شده مردم آلمان داشتند. بنابر نسخه اسکاندیناوییایی مقاله نظریه استیلای نژاد آریایی، نازیها مدعی هستند که آریاییهای اولیه هندوستان که از معتقدان به کتاب ودا(به انگلیسی: Veda)‏ بودند، نخستین کسانی بودند که چلیپای شکسته را به عنوان یک سنت ملی پذیرفتند. ایشان همچنین پیشگام در میان سلطه جویان سفید پوست بودند.

همچنین نظریه قوی وجود دارد که بیان می‌کند پیدایش نظام طبقاتی هندوستان، سرچشمه گیرنده از روش‌هایی بوده که هندوها برای جلوگیری از اختلاط نژادی به کار می‌بستند.

استفاده از چلیپای شکسته به عنوان نماد نژاد آریایی برای اولین بار توسط امیلی بورنوف مطرح گردید. در تاریخ ۱۴ مارس ۱۹۳۳ میلادی، مدت کوتاهی بعد از انتخاب هیتلر به عنوان صدر اعظم آلمان، پرچم حزب نازی در کنار دیگر رنگهای ملی آلمانها برافراشته شد. در تاریخ ۱۵ سپتامبر ۱۹۳۵ میلادی، این پرچم به عنوان یگانه پرچم ملی آلمان شناخته شد. نشان چلیپای شکسته به عنوان مشخصه در تمام پرچمهای آلمان نازی خودنمایی می‌کرد، بالاخص برای دولت و تشکیلات ارتش آلمان.

بعد از جنگ جهانی دوم در کشورهای غربی

پرچم استاندارد ریاست جمهوری فنلاند شامل یک صلیب آزادی و یک چلیپای شکسته است.

پرچم آکادمی نیروی هوایی فنلاند

فنلاند شاید یک مورد مشخص استثناء در بین کشورهای غربی باشد که به طور عمومی گرایش به استفاده از چلیپای شکسته دارد.نیروی هوایی فنلاند نماد سواستیکا را بعد از سال ۱۹۱۸ که اریک ون روزن یک هواپیما را که با نماد سواستیکا مزین شده بود را به عنوان علامت خوش اقبالی از سوئد به ارتش سفید فنلاند داد پذیرفته است.
سواستیکا رسماً به عنوان نماد ملی از طرف نیروی هوایی فنلاند بر روی هواپیماها از سال ۱۹۱۸ پذیرفته شده است.یک نسخه کوچک آن هم در تانک‌های فنلاندی و نیروی زرهی آن به عنوان نماد ملی استفاده می‌شود.

ممنوعیت

آلمان

استفاده از نشان‌ها و پرچم‌های مربوط به حزب نازی و حزب‌های دیگری که فعالیت آن‌ها ممنوع شده‌است (نهادهایی که در برابر قانون اساسی آلمان قرار گرفته‌اند)، در آلمان جرم تلقی می‌شود. این کار ممکن است منجر به حداکثر ۳ سال زندان یا پرداخت جریمهٔ نقدی شود.

لهستان

در لهستان نشان دادن عمومی علامت نازی‌های آلمان شامل صلیب شکسته یک جرم کیفری با ۲ سال زندانی است.

برزیل

در برزیل استفاده از صلیب شکسته یا هر چیزی دیگری که اشاره به نازی‌های آلمان داشته باشد و همچنین تولید و پخش این نماد و پخش برنامه رادیویی از آنها از سال ۱۹۸۹ یک جرم است و در بهترین حالت از ۲ تا ۵ سال زندانی دارد.

موارد دیگر استفاده

گردونه ی خورشید به زبان های ژاپنی،چینی و هندی

استفاده از گردونه ی حورشید در اسپانیا

کلسیای بیزانتین. شاوی توزین.اسرائیل

ظرف سامارا در برلین. نماد گردونه ی خورشید در وسط آن قرار دارد

نماد گردونه خورشید در پنجره ی کلسیای لالیبا راک هن در اتیوپی

نماد گردونه خورشید در وردوی خانه ای در هند

گردونه ی خورشید در جعبه ی سیسن در ژاپن

کاچکار با گردونه ی خورشید در ساناهین ارمنستان

شانه ای با نماد گردونهی خورشید کشف شده در دانمارک

خلبان ماتیلد مویسنت در حال پوشیدن گردونه ی خورشید.

نمادی معروف نشان دهنده ی خوش شانسی برای این خلبان

برج فیل کارلبرگز

منابع

• سرزمین هند- دکتر حکمت.1347
• راز باستانی صلیب شکسته وتاریخ مخفی شده نژاد سفید(قسمت اول و دوم)[۱]
• کتاب" خلیج فارس" نامی کهن تر از تاریخ و میراث فرهنگی-دکترعجم، توپا،پارت، تهران- 1383

(ارتباط چلیپا در نقش رستم با آیین های کهن و خورشید، گردونه مهر)

• ویکی‌پدیای انگلیسی

چند فیلم مستنددیدنی" مسیحیت برگرفته از میترا ویدیو در یوتیوب

1. ↑ بهزاد کشمیری پور، چاپ هجدهم کتاب «شرم‌آور» هیتلر در ایران، رادیو آلمان
2. ↑ Origins of the swastika
3. ↑ Indus Valley Swastika
4. ↑ Cultinfo Department of Culture of Vologda Regional Government
5. ↑ No pile carpet remains are extant from Persia before the Sasanian period, though fragments of Parthian wool textiles are common. Some pieces from tombs in the Germī region of eastern Azerbaijan, near the Soviet border, are reported to be colored blue, orange, brown, and cream and to include among their design repertory swastika motifs and checkered patterns, as well as Greek-key borders (Matheson, p. 75). At Shahr-i Qumis (Šahr-e Qūmes) in Gorgān part of a black/brown felt garment, with the edge of the neckline and part of the left shoulder preserved, has been excavated. It is dated to the first half of the 1st century b.c.
6. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/seals-and-sealings-in-the-eastern-iranian-lands
7. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/seals-and-sealings-in-the-eastern-iranian-lands
8. ↑ Figured designs on Late Chalcolithic seals. The number of figured designs on Chalcolithic seals is small in comparison with the geometric ones. To the same period as the large seals just discussed, however, Susa I, belongs a stamp seal (Plate XXXVII/3; Amiet, 1972, no. 143), which shows a bovine animal with a long-legged feline above it and a dog at the side; the rest of the field is filled with swastika designs. The body of the bovine animal is stylized in two triangles with incurving sides, corresponding to the stylization of horned animals on Susa pottery, for example, the great beaker, frequently reproduced (Amiet, 1966, p. 41 fig. 13).
9. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/stucco-decoration-in-iranian-architecture
10. ↑ رادیو آزادی
11. ↑ Perseus:image:1990.26.0822
12. ↑ "USA - Coca Cola Swastika lucky watch fob"
13. ↑ Navy to mask barracks shaped like a swastika - Ground level isn't a problem but aerial views of the Coronado site spark outrage. - Los Angeles Times
14. ↑ text of Mein Kampf at Project Gutenberg of Australia
15. ↑ Walther Blachetta: Das Buch der deutschen Sinnzeichen (The book of German sense characters); reprint of 1941; page 47
16. ↑ «§ 86a Verwenden von Kennzeichen verfassungswidriger Organisationen». وزارت دادگستری آلمان. بازبینی‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۱۱.
17. ↑ تلگراف ۲۳ آوریل 2009 17:27 BST: Poland 'to ban' Che Guevara image by Matthew Day

<